Ζητήσαμε από τον Γιώργο Ασημέλλη, πολύ γνωστό φυσικό στο χώρο μας, που πρόσφατα άφησε την Ελλάδα πίσω του, να μας απαντήσει σε κάποιες ερωτήσεις που αφορούν τη νέα του θέση και την κατάσταση που επικρατεί στις Ηνωμένες Πολιτείες σχετικά με το επάγγελμα του Οπτομέτρη. Αυτά που μας είπε, ήταν εξαιρετικά ενδιαφέροντα- στην πραγματικότητα, μας δίνει αρκετή τροφή για σκέψη!
Κε Ασημέλλη, εδώ και λίγους μήνες ζείτε και εργάζεστε στην Αμερική. Πείτε μας για τη νέα σας θέση και τους παράγοντες που σας επηρέασαν σε αυτήν την απόφαση.
Κατ’ αρχήν να σας ευχαριστήσω για την τιμή που μου κάνετε με αυτή τη συνέντευξη. Ο χώρος της Οπτικής-Οπτομετρίας μου είναι κάτι παραπάνω από φιλικός και με στήριξε σημαντικά στο παρελθόν.
Έχω την τιμή να είμαι, ως Καθηγητής, ένα από τα ιδρυτικά μέλη ΔΕΠ της 22ης Σχολής Οπτομετρίας στις ΗΠΑ. Διδάσκω τα ‘αγαπημένα’ μου θέματα, Οπτική, Οπτική της Όρασης και Lasers. Και μόνο η περιγραφή της θέσης ήταν μια πρόκληση για μένα. Η Σχολή ξεκίνησε μαθήματα την 1η Αυγούστου, και είχα επιπλέον την τιμή της πρώτης διδακτικής ώρας της νέας σχολής, αυτό που λέμε ‘first light’ στην Αστρονομία.
Το εργασιακό περιβάλλον δεν μου είναι καθόλου άγνωστο, είχα ζήσει και εργαστεί σε αυτήν τη χώρα σχεδόν 15 χρόνια πριν επιστρέψω στην Ελλάδα. Προσωπικά, λοιπόν, δεν είχα αμφιβολίες για το πώς θα είναι η καθημερινότητά μου, πέρα από το ότι είναι μια διαφορετική Πολιτεία από αυτές που είχα ζήσει πριν, λιγότερο κοσμοπολίτικη. Οι πιο πολλές αμφιβολίες ήταν για το πώς θα προσαρμοστεί η οικογένειά μου και κυρίως το παιδί μου. Και, μια και ρωτάτε, ίσως το τελευταίο να ήταν και ο κύριος λόγος που πήρα την απόφαση να επιστρέψω. Ήθελα να δώσω στο παιδί μου τις ευκαιρίες αυτές που σίγουρα δεν θα έχει στη χώρα μας, ειδικά μετά την συστηματική κατάρρευση της παιδείας τα τελευταία, και όχι μόνο, χρόνια.
Πώς είναι μια σχολή Οπτομετρίας λοιπόν, στο Kentucky, και τι διαφορές έχει από τις αντίστοιχες Ελληνικές;
Θα απαντήσω το ερώτημά σας πρώτα αφαιρώντας τη λέξη ‘Kentucky’, και θα επανέλθω προσθέτοντάς τη.
Η εκπαίδευση της Οπτομετρίας στις ΗΠΑ αντανακλά το πολύ υψηλό επίπεδο του επαγγέλματος στη χώρα. Είναι, και το εννοούν, Doctors of Optometry. Είναι, με όλη τη σημασία, Primary Care Providers. Ο ασθενής με οφθαλμολογικό πρόβλημα δεν απευθύνεται στον Οφθαλμίατρο, αλλά στον Οπτομέτρη, ο οποίος μετά την κατάλληλη εξέταση παραπέμπει ανάλογα στη συνέχεια, ως οφείλει να κάνει, στον συγκεκριμένης εξειδίκευσης Οφθαλμίατρο, εάν αυτό απαιτείται. Ο Οπτομέτρης έχει τα πλήρη δικαιώματα (με κάποιες διαφορές στο εύρος των αρμοδιοτήτων από Πολιτεία σε Πολιτεία) της Οπτομετρικής εξέτασης, που σχεδόν παντού καλύπτουν τη συνταγογράφηση όχι μόνο γυαλιών όρασης /φακών επαφής αλλά και κολλυρίων, και φθάνουν και μέχρι ορισμένες ‘επιφανειακές’ επεμβάσεις.
Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, η εκπαίδευση που παρέχεται στους Οπτομέτρες είναι εφάμιλλη αυτής που παρέχεται στους Ιατρούς. Η φοίτηση στις σχολές Οπτομετρίας είναι μεταπτυχιακή, διάρκειας 4 ετών, επιπρόσθετα των 4 ‘προπτυχιακών’ σπουδών, δηλαδή συνολικά 8 έτη. Οι φοιτητές στις σχολές Οπτομετρίας έχουν ήδη ‘πίσω’ τους 4 έτη προπτυχιακών σπουδών, με έμφαση στα προ-ιατρικά μαθήματα (pre-med). Αρκετά πανεπιστήμια παρέχουν και κύκλο σπουδών pre-Optometry. Οι φοιτητές επιλέγονται από κάθε σχολή ξεχωριστά, δηλαδή σε ατομική βάση, με βάση τις προπτυχιακές τους επιδόσεις / συστάσεις και με βάση το τέστ ΟΑΤ, ένα ειδικό τέστ των σχετικών με την οπτομετρία γνώσεών τους. Όσοι θεωρηθούν ότι πληρούν τα κριτήρια της κάθε σχολής επιλέγονται για συνέντευξη από τους Καθηγητές της Σχολής, στην οποία αξιολογείται η προσωπικότητά τους, η καταλληλότητά τους στο μελλοντικό επάγγελμα, η τυχόν προϋπηρεσία τους (αρκετοί κάνουν shadowing, δηλαδή παρακολουθούν από κοντά έναν Οπτομέτρη για αρκετό καιρό), ο επαγγελματισμός τους (ακόμα και η εμφάνισή τους και ο τρόπος ομιλίας τους κρίνεται). Κατόπιν το καθηγητικό προσωπικό συνεδριάζει και αποφασίζει για κάθε υποψήφιο ξεχωριστά. Μπορώ να σας πω συγκεκριμένα για τη Σχολή μας, πέρυσι, πριν καν ακόμα ανοίξουμε, είχαμε 720 αιτήσεις για 65 θέσεις, και ο μέσος όρος προπτυχιακού βαθμού ήταν 3.2/4 (δηλαδή 8).
Σε ό,τι αφορά στην καθεαυτή εκπαίδευση: καλύπτει όλο το φάσμα μαθημάτων και ειδικοτήτων οπτομετρίας σε 3 έτη, και το τέταρτο είναι καθαρά κλινικό. Οι φοιτητές ασκούν τα καθήκοντα του Οπτομέτρη υπό την επίβλεψη του κλινικού μας προσωπικού σε εγκεκριμένη κλινική. Προϋπόθεση για να ξεκινήσουν την ετήσιας διάρκειας κλινική άσκηση είναι η επιτυχία τους στα National Boards, δηλαδή εθνικού επιπέδου εξετάσεις εφ’ όλης της ύλης. Οι εξετάσεις αυτές είναι υπό την επίβλεψη του American Optometric Association (AOA), και είναι ιδιαίτερα απαιτητικές: ο βαθμός επιτυχίας πρέπει να είναι τουλάχιστο 70%. Με το τέλος δε της κλινικής άσκησης, πάλι προβλέπονται αντίστοιχες εξετάσεις.
Το καθηγητικό προσωπικό αξιολογείται αυστηρότατα, και από ‘επάνω’ και από ‘κάτω’, δηλαδή από τους ίδιους τους φοιτητές. Οι φοιτητές έχουν ‘φωνή’, παρέχουν ‘feedback’ ανά πάσα στιγμή στον Πρύτανη της Σχολής, και στο τέλος αξιολογούν τους Διδάσκοντες με ανώνυμα ερωτηματολόγια, τα οποία λαμβάνονται ιδιαίτερα υπ’ όψην στη δική μας προαγωγή και ακόμα …παραμονή. Οι ανεπαρκείς διδάσκοντες, απλώς απομακρύνονται!!!
Τα μαθήματα ακολουθούν αυστηρό πρωτόκολλο, με εγκεκριμένο Πρόγραμμα Σπουδών (Curriculum), το οποίο είναι αναρτημένο στο διαδίκτυο για κάθε μάθημα, για κάθε ενότητα, και περιλαμβάνει συγκεκριμένους διδακτικούς στόχους.
Η παρακολούθηση των μαθημάτων είναι υποχρεωτική. Οι διδάσκοντες οφείλουν να αναρτήσουν όλες τις παρουσιάσεις και όλα τα υλικά διδασκαλίας στο διαδίκτυο. Οι εξετάσεις γίνονται με τη μέθοδο των Block Exam, δηλαδή ανά μήνα εξετάζεται όλο το υλικό που έχει διδαχθεί με τη μέθοδο των χρονομετρημένων ερωτήσεων κρίσεως πολλαπλής επιλογής (π.χ. 300 ερωτήσεις σε 3 ώρες). Ο βαθμός επιτυχίας είναι 70%.
Τώρα, να προσθέσω τη λέξη ‘Kentucky’. Είμαστε η 22η Σχολή Οπτομετρίας. Για να αποκτήσουμε ‘δικαίωμα’ ύπαρξης, όλη η δομή της Σχολής (διοικητική, επιστημονική, κτηριακή, κλπ) πέρασε από ‘κόσκινο’ της AOA, δηλαδή, πρακτικά, την έγκριση (accreditation) των υπολοίπων 21 Σχολών. Πέρα από το ότι έπρεπε να αποδείξουμε την επάρκειά μας σε δυναμικό και εγκαταστάσεις, έπρεπε να δικαιολογήσουμε το ‘σκοπό’ της ύπαρξής μας (και το να βγάλουμε περισσότερους Οπτομέτρες δεν θεωρείται σκοπός), δηλαδή την υπηρεσία μιας σχετικά μεγάλης γεωγραφικής περιοχής πέντε (5) πολιτειών χωρίς αντίστοιχη σχολή, την παροχή υπηρεσίας στον τοπικό πληθυσμό, και κυρίως (εδώ είναι το …ψωμί) το ότι το Kentucky, μαζί με δύο ακόμα Πολιτείες (Oklahoma και Louisiana) αναγνώρισαν τα επαγγελματικά δικαιώματα των Οπτομετρών στον πιο προχωρημένο βαθμό, συμπεριλαμβανομένων και των διαθλαστικών επεμβάσεων (π.χ. LASIK). H Σχολή μας, δηλαδή, πρωτοπορεί στο ότι είναι η πρώτη που παρέχει αυτήν την εκπαίδευση σε τόσο προχωρημένο επίπεδο. Οι κτηριακές μας εγκαταστάσεις είναι ίσως οι καλύτερες αντίστοιχες στις ΗΠΑ (οι πιο καλά εξοπλισμένες και ίσως το πιο μοντέρνο κτήριο, στο κέντρο μιας πανεπιστημιούπολης). Το προσωπικό μας αποτελείται από ένα μείγμα ‘παλαιμάχων’ Οπτομετρών αλλά και από αρκετό νέο και δυναμικό στελεχιακό δυναμικό. Σε πλήρη ανάπτυξη, προβλέπονται 22 θέσεις πλήρους απασχόλησης μελών ΔΕΠ για 65 φοιτητές. Επιμένετε τώρα να κάνω σύγκριση με τα ‘κείμενα’ εν Ελλάδι;
Υπάρχουν διαφορές στον τρόπο κ το αντικείμενο εκπαίδευσης, ανάμεσα στις ανάλογες σχολές στις ΗΠΑ, ή ακολουθούν ένα κοινό πλάνο;
Η εκπαίδευση της Οπτομετρίας στις ΗΠΑ είναι μια υπόθεση που ξεκινά πριν από σχεδόν 100 χρόνια, με τις δύο πρώτες Σχολές στο Chicago (Illinois College of Optometry) & Boston (New England College of Optometry). Οι απόφοιτοί τους αποκτούν, κατόπιν εξετάσεων που δίνονται μετά το πτυχίο, το δικαίωμα άσκησης του επαγγέλματος στην Πολιτεία που επιλέγουν. Δεδομένου ότι υπάρχουν 22 Σχολές για 50 Πολιτείες (μάλιστα Massachusetts, California & Texas έχουν από 2), γίνεται αντιληπτό ότι υπάρχουν Πολιτείες χωρίς Σχολή Οπτομετρίας. Χωρίς να υπάρχει λοιπόν ανάμεσα στις 22 Σχολές ακριβώς κοινό αντικείμενο και πλάνο, υπάρχουν κοινά standards, δηλαδή ένας ελάχιστος κοινός παρονομαστής, που καλύπτει την ύλη που εξετάζεται στο National Boards. Ο τρόπος, φυσικά, διαφέρει από σχολή σε σχολή. Ακόμα και το επίπεδο εμβάθυνσης σε ορισμένες ειδικότητες.
Ποιο περίπου το κόστος των σπουδών οπτομετρίας;
Η Παιδεία, όπως και κάθε αγαθό, έχει την τιμή του. Οι σπουδές, ειδικά οι επαγγελματικές, έχουν κόστος. Κατά μέσον όρο, περίπου 40,000 $ τον χρόνο. Για 4 χρόνια, αυτό σημαίνει τουλάχιστο 160,000, συν, βεβαίως το κόστος διαβίωσης – μια εκτίμηση για την περιοχή μας είναι περίπου 1500 τον μήνα. Τι σημαίνει αυτό, όμως; ότι δεν μπορεί να σπουδάζει ο μη οικονομικά δυνάμενος; Όχι. Είναι μάλλον ο κανόνας, και όχι η εξαίρεση, ότι οι σπουδές (εννοείται οι πετυχημένες) θα είναι προσοδοφόρες. Οι φοιτητές. λοιπόν, έχουν πρόσβαση σε οικονομική βοήθεια, είτε σε μορφή υποτροφίας, είτε, κυρίως, σε μορφή σπουδαστικού δανείου, το οποίο είναι μια επένδυση για το μέλλον τους. Σχεδόν κάθε φοιτητής συνάπτει δανειακή σύμβαση, με συγκεκριμένους όρους αποπληρωμής, που αρχίζει μετά το τέλος των σπουδών. Και επειδή ακριβώς δεν είναι ‘δωρεάν’ – τίποτε δεν είναι δωρεάν, ούτε στη χώρα μας, απλώς κάποιος άλλος το πληρώνει, είτε το καταλαβαίνει είτε όχι – οι φοιτητές έχουν μεγάλη υπευθυνότητα και, φυσικά, απαιτήσεις απόδοσης από τη σχολή τους και τους καθηγητές τους.
Σε τι νομοθετικό πλαίσιο κινείται το επάγγελμα στις ΗΠΑ, και ποιες οι επιλογές ενός απόφοιτου;
Ιδιαίτερα αυστηρό. Πέρα από τις Πολιτιακές εξετάσεις για χορήγηση άσκησης επαγγέλματος, υπάρχει η διαρκής εκπαίδευση και διαρκής εξέταση. Δηλαδή δεν δίνεις μια φορά εξετάσεις και τελείωσες για τα επόμενα 30 χρόνια. Τα δεδομένα αλλάζουν, η γνώση εξελίσσεται, και ο επαγγελματίας Οπτομέτρης οφείλει να είναι ενήμερος. Το επάγγελμα, όπως είπαμε και πριν, είναι ιδιαίτερα σεβαστό στο κοινό. Ταυτόχρονα, το κοινό έχει και αντίστοιχες απαιτήσεις. Και επιπλέον, οι απαιτήσεις αυτές εξελίσσονται, αν και, σε κάποιο βαθμό, διαφορετικά από Πολιτεία σε Πολιτεία. Ένας επιτυχημένος Οπτομέτρης μπορεί να πετύχει οικονομικές απολαβές εξαιρετικά υψηλές, αλλά και πρέπει να ακολουθεί εγκεκριμένα πρωτόκολλα περίθαλψης, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Ποια η σχέση οπτικού και οπτομέτρη; Υπάρχει ο γνωστός μας ‘οπτικός με κατάστημα’;
Ερώτηση από το …παρελθόν. Αν και υπάρχει ξεκάθαρα ο όρος ‘optician’, αυτό υπονοεί τον εφαρμοστή οπτικό. Μια χαρακτηριστική πορεία του επαγγέλματος, εμφανής από τη δεκαετία του ‘80, είναι η ανάθεση αυτού του έργου σε ‘άλλους’, συχνά πίσω από το counter, και ίσως και έξω από τον φυσικό χώρο του καταστήματος. Υπάρχουν πολλές ‘αλυσίδες’ καταστημάτων – Lens Crafters, για παράδειγμα – που, όπως και σε πολλούς κλάδους της λιανικής πώλησης, έχουν μαζικοποιήσει και εξισώσει την αγορά. Έτσι, ο Οπτομέτρης, εδώ, εστιάζει στην υπηρεσία, και όχι στο λιανικό εμπόριο.
Πώς είναι οι σχέσεις ανάμεσα στους διάφορους επαγγελματίες οφθαλμικής υγείας; Υπάρχει συνεργασία ή ανταγωνισμός;
Τα πλαίσια άσκησης των δύο επαγγελμάτων οφθαλμικής υγείας (Οπτομετρίας και Οφθαλμολογίας) είναι συγκεκριμένα και σεβαστά από όλους. Όπου υπάρχει θεσμικό πλαίσιο, και αυτή είναι η περίπτωση εδώ, αποφεύγεται αυτό που λέμε ‘αθέμιτος’ ανταγωνισμός. Ο κάθε κλάδος έχει τον δικό του, σεβαστό και καθορισμένο ρόλο. Δεν διαννοείται να εκτελέσει οφθαλμίατρος ‘διάθλαση’ και δεν διαννοείται να μην κάνει τη σωστή παραπομπή ένας Οπτομέτρης. Έτσι, τόσο απλά.
Πολλές φορές, ο τρόπος που τα πράγματα γίνονται στις ΗΠΑ, είναι εικόνες από το μέλλον μας. Πιστεύετε ότι ισχύει αυτό κ στο χώρο μας;
Δεν είμαι αισιόδοξος. Ο κύριος λόγος είναι ακριβώς το ότι η χώρα μας μοιάζει να είναι ο παράδεισος της ‘θεσμοθετημένης ανομίας’. Βάλτε στο λεξικό google να μεταφράσει τις λέξεις ‘αιώνιος φοιτητής’ ‘αδιάφορος καθηγητής’ ‘κατάληψη στη Σχολή’ – για να μην πάμε πιο κάτω, στα ‘τακτοποίηση αυθαιρέτων’, ‘έκτακτη εισφορά’ κλπ κλπ. Δυστυχώς οι αναγκαίες, ριζικές μεταρρυθμίσεις που χρειάζεται η χώρα μας είναι όνειρο θερινής νυκτός. Μία από αυτές είναι η ουσιαστική αναγνώριση του επαγγέλματος του Οπτομέτρη, και η συνεπαγόμενη ουσιαστικοποίηση των σπουδών. Τα στενώς οριζόμενα ‘συντεχνιακά’ δικαιώματα, σχεδόν σε όλους τους κλάδους της οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας είναι τόσο βαθιά ‘ριζωμένα’, που κρατάνε τη χώρα μας δεκαετίες πίσω. Πώς να εξηγήσεις στον κάθε Οφθαλμίατρο ότι η δουλειά που κάνει αξίζει να πληρώνεται τουλάχιστο 100,000 τον χρόνο, αλλά και ταυτόχρονα ότι δεν είναι δουλειά του να κάνει ‘διάθλαση’; Πώς να πείσεις τον κάθε Οπτομέτρη ότι ναι, η διαρκής εκπαίδευση, εξέταση και πιστοποίηση είναι καθήκον και υποχρέωσή του; Και ότι μόνο έτσι θα αποκτήσει τη δύναμη να διεκδικήσει τα επαγγελματικά δικαιώματά του (αλλά και ταυτόχρονα να καθορίσει τις συγκεκριμένες υποχρεώσεις του); Πώς να πείσεις τον κάθε διδάσκοντα ότι είναι υποχρέωσή του να αξιολογείται το διδακτικό και συγγραφικό του έργο του διαρκώς; Πώς να πείσεις το ‘σύστημα’ που σαν σαράκι τρώει την Παιδεία μας, ότι αρκετά πια με τη ζημιά που έχει κάνει (και συνεχίζει ακάθεκτο, όρα τις τελευταίες δράσεις του ανεκδιήγητου Υπουργού Παιδείας); Δεν είμαι, λοιπόν, καθόλου αισιόδοξος.
Για το τέλος, υπάρχει κάτι που θα σας έφερνε πάλι πίσω;
Μόνο προσωπικοί λόγοι. Επέστρεψα μετά από καριέρα 15 ετών στις ΗΠΑ στην πατρίδα μου, το 2004. Εκρίθην ‘ακατάλληλος’ για το Ελληνικό περιβάλλον. Οι απόψεις και οι δράσεις μου δεν ‘συνέδααν’ με την καθεστηκύα τάξη. Ένα απλό παράδειγμα: χρειάστηκε να ‘απολογηθώ’ για το ‘θράσος’ μου να γράψω βιβλία Οπτικής χωρίς ‘άνωθεν’ έγκριση. Ελάχιστοι Έλληνες συνάδελφοι ξεχωρίζουν, διαφέρουν. Σε αυτούς συμπεριλαμβάνονται, προς τιμή τους, ορισμένοι στο δικό μας ΤΕΙ Οπτομετρίας, αλλά και σε ορισμένα ιδιωτικά ερευνητικά κέντρα -δεν θα παραθέσω ονόματα, όσοι με γνωρίζουν προσωπικά αντιλαμβάνονται αμέσως ποιούς εννοώ. Το περιβάλλον κατατρώει τον οποιοδήποτε προσπαθεί να κάνει κάτι καλύτερο και επιβραβεύει όχι απλώς την μετριοκρατία, αλλά τη μέγιστη οκνηρία και παρασιτισμό. Διαπιστώνοντας ότι το ‘νέο’ είναι πολύ χειρότερο από το ‘παλιό’, όπου η ‘αριστεία’ είναι, επισήμως πλέον, ρετσινιά, με συγχωρείτε, αλλά δεν μπόρεσα να το ανεχθώ. Χρειάζεται μια δημιουργική επανάσταση εκ των έσω. Να κατανοήσουμε ότι εμείς, και μόνο εμείς είμαστε οι δημιουργοί της τύχης μας. Οι πολιτικοί μας δεν είναι τίποτε περισσότερο παρά αυτό που εμείς επιλέγουμε, συνειδητά. Οι ασκούμενες πολιτικές είναι αυτό που εμείς επιλέξαμε και επιβραβεύσαμε, και τις συνέπειες των οποίων πληρώνουμε. Για να αλλάξει κάτι πρέπει να αλλάξουμε εμείς, εκ βάθρων. Χωρίς να είμαι αισιόδοξος, το εύχομαι ειλικρινά…
